Cơ chế điều chỉnh biên giới các-bon (CBAM)
Cơ chế điều chỉnh biên giới các-bon (Carbon Border Adjustment Mechanism – CBAM) là một trong những công cụ chính sách quan trọng của Liên minh châu Âu (EU), được thiết kế nhằm hỗ trợ mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính ít nhất 55% vào năm 2030 và đạt trung hòa khí hậu vào năm 2050.
CBAM là gì? Mục tiêu của CBAM
CBAM là công cụ của EU nhằm đặt ra mức giá carbon cho hàng hóa nhập khẩu vào EU, đảm bảo cạnh tranh công bằng giữa sản phẩm trong khối và từ các quốc gia ngoài EU. Công cụ này hướng đến hai mục tiêu chính:
- Ngăn chặn rò rỉ các-bon (carbon leakage):
Rò rỉ các-bon xảy ra khi doanh nghiệp EU chuyển sản xuất ra nước ngoài nơi có chính sách khí hậu lỏng lẻo hơn, hoặc hàng nhập khẩu phát thải cao thay thế hàng hóa EU. CBAM đảm bảo chi phí carbon tương đương giữa hàng nhập khẩu và hàng sản xuất trong EU, tạo cạnh tranh công bằng giữa nhà sản xuất ngoài EU và doanh nghiệp EU.
- Khuyến khích sản xuất sạch hơn tại các nước ngoài EU
Để duy trì năng lực cạnh tranh, nhà sản xuất ngoài EU buộc phải sử dụng công nghệ ít phát thải và nâng cao tiêu chuẩn quản lý môi trường.
Theo quy định, các đơn vị nhập khẩu phải khai báo CBAM và giao nộp chứng chỉ CBAM tương ứng với lượng phát thải tích hợp trong hàng hóa.
Chứng chỉ CBAM nộp = | Lượng phát thải của hàng hóa – (Thuế hoặc giá cácbon thực tế đã trả ở nước xuất khẩu/ giá CBAM). |
Giá CBAM không cố định mà thay đổi dựa vào giá đấu giá trung bình tuần của Hệ thống giao dịch khí thải EU (EU ETS).
Lộ trình thực hiện CBAM
Theo Quyết định của Ủy ban Châu Âu, cơ chế CBAM được áp dụng qua các giai đoạn:
- Giai đoạn chuyển tiếp (01/10/2023 – 31/12/2025)
Được thiết kế như một giai đoạn học hỏi, các nhà nhập khẩu EU có nghĩa vụ báo cáo một bộ dữ liệu, gồm phát thải tích hợp trong hàng hóa, mà không phải trả bất kỳ khoản điều chỉnh tài chính nào cho các phát thải này. Hạn nộp báo cáo muộn nhất 1 tháng sau khi kết thúc một quý, và hình phạt có thể được áp dụng nếu không thực hiện.
- Giai đoạn chính thức (từ 01/01/2026)
Khai báo và nộp chứng chỉ CBAM hàng năm trước 31/5 (bắt đầu từ 2027). Các nhà nhập khẩu EU phải thực hiện nghĩa vụ CBAM tăng dần và đạt 100% vào năm 2034. Đồng thời phân bổ miễn phí trong EU ETS sẽ giảm dần tương ứng.
Kết thúc giai đoạn chuyển tiếp, cứ hai năm một lần từ 2026, CBAM được rà soát và xem xét mở rộng phạm vi ngành có nguy cơ rò rỉ các-bon cao tại EU.
Doanh nghiệp bị ảnh hưởng
Trong giai đoạn đầu, CBAM áp dụng cho các ngành có nguy cơ rò rỉ các-bon cao: xi măng, sắt thép, nhôm, phân bón, điện và hydro. Với Việt Nam – đối tác xuất khẩu lớn thứ 11 vào EU – bốn nhóm hàng hóa chịu tác động rõ nhất là: thép, nhôm, xi măng và phân bón.
Dù nhà nhập khẩu EU là bên trực tiếp chịu trách nhiệm báo cáo và nộp chứng chỉ, doanh nghiệp Việt Nam cũng được yêu cầu cung cấp số liệu về: sản lượng hàng hóa, lượng phát thải tích hợp, các khoản thuế carbon đã nộp tại Việt Nam (nếu có). Do đó, các doanh nghiệp xuất khẩu cần chủ động: xây dựng hệ thống kiểm kê phát thải, thu thập dữ liệu xuyên suốt chuỗi giá trị, cải thiện công nghệ để giảm phát thải.
Việc đáp ứng kịp thời yêu cầu CBAM không chỉ giúp doanh nghiệp tránh gián đoạn xuất khẩu mà còn tạo lợi thế cạnh tranh trong thị trường EU, thúc đẩy sản xuất xanh và nâng cao hiệu quả hoạt động.
Tài liệu tham khảo:
Bài viết khác
