Nộp trả Hạn ngạch phát thải (Surrendering of Allowances) là một trong các nghĩa vụ tuân thủ trong hệ thống cap-and-trade về phát thải được quy định tại các hệ thống giao dịch phát thải khí nhà kính (KNK), chẳng hạn như EU ETS. Hệ thống cap-and-trade cho phép chính phủ các nước đặt ra một mức trần phát thải và phân bổ lượng phát thải phù hợp với mức trần đó. Các doanh nghiệp sẽ được chính phủ phân bổ hạn ngạch phát thải KNK và có thể mua bán hạn ngạch, từ đó hình thành thị trường giao dịch phát thải. Cơ chế này nhằm đảm bảo với mỗi tấn CO2tđ được thải ra, một hạn ngạch được loại bỏ khỏi hệ thống.  

Theo đó, trước thời hạn quy định, cơ sở phải báo cáo lượng phát thải thực tế tương ứng với lượng hạn ngạch được phân bổ theo quy định qua tài khoản đã đăng kí thuộc hệ thống ETS. Đây là hoạt động nộp trả hạn ngạch phát thải. Các cơ quan quản lí sẽ dựa vào lượng hạn ngạch phát thải để xác định doanh nghiệp có tuân thủ pháp luật hay không. 

Ví dụ: Một cơ sở năng lượng tại Đức được phân bổ 2 triệu tấn CO2 hạn ngạch phát thải. Trước thời hạn quy định, doanh nghiệp phải nộp trả 2 triệu tấn CO2 lên hệ thống qua tài khoản của doanh nghiệp. Do đã dự báo rằng mình sẽ phát thải khoảng 2.300.000 tấn CO2, cơ sở đã mua thêm 300.000 hạn ngạch trên hệ thống ETS trước thời điểm nộp trả để đảm bảo tính nhất quán giữa lượng phát thải thực tế và hạn ngạch cần nộp trả. Số hạn ngạch cần nộp trả của cơ sở là: 

 2.000.000 + 300.000 = 2.300.000 hạn ngạch phát thải 

 Ở trường hợp này, nếu doanh nghiệp mua không đủ 300.000 hạn ngạch để nộp trả trước thời hạn, doanh nghiệp có thể bị phạt và phải mua đủ số hạn ngạch chưa nộp trả để nhất quán với lượng phát thải thực tế.  

Tại Việt Nam, ngày 09-06-2025, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 119/2025/NĐ-CP Sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 06/2022/NĐ-CP ngày 07 tháng 01 năm 2022 quy định giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ô-dôn và có hiệu lực từ ngày 01-08-2025.  

Tại Nghị định 06/2022/NĐ-CP, việc nộp trả được quy định tại Khoản 3 Điều 19 như sau:  

e) Nhà nước khuyến khích các cơ sở tự nguyện nộp trả hạn ngạch phát thải khí nhà kính chưa sử dụng hết góp phần thực hiện mục tiêu giảm nhẹ phát thải khí nhà kính của quốc gia; 

Theo Nghị định 119/2025/NĐ-CP, Hoạt động Nộp trả hạn ngạch được quy định tại Khoản 16 Điều 1 sửa đổi Điều 19 Nghị định 06/2022/NĐ-CP, cụ thể như sau:  

5. Nộp trả hạn ngạch phát thải khí nhà kính 

a) Đối với mỗi giai đoạn phân bổ, cơ sở có trách nhiệm nộp trả hạn ngạch phát thải khí nhà kính cho Nhà nước. Lượng hạn ngạch phát thải khí nhà kính nộp trả phải tối thiểu bằng với kết quả kiểm kê khí nhà kính từ các nguồn phát thải trực tiếp trong giai đoạn được phân bổ của cơ sở trừ đi lượng tín chỉ các- bon đã bù trừ; 

b) Cơ sở tự thực hiện nộp trả hạn ngạch phát thải khí nhà kính tại Hệ thống đăng ký quốc gia trước ngày 31 tháng 12 của năm kế tiếp giai đoạn được phân bổ quy định tại Điều 12 Nghị định này; 

c) Bộ Nông nghiệp và Môi trường thực hiện hủy bỏ hạn ngạch đã được nộp trả trên Hệ thống đăng ký quốc gia; 

d) Nhà nước khuyến khích các cơ sở tự nguyện nộp trả hạn ngạch phát thải khí nhà kính nhiều hơn kết quả kiểm kê khí nhà kính từ các nguồn phát thải trực tiếp trong giai đoạn được phân bổ, góp phần thực hiện mục tiêu giảm nhẹ phát thải khí nhà kính của quốc gia; 

đ) Cơ sở được phép áp dụng các hình thức trao đổi, vay mượn, chuyển giao hạn ngạch phát thải khí nhà kính quy định tại khoản 4, khoản 6, khoản 7 Điều này và sử dụng tín chỉ các-bon để bù trừ phát thải khí nhà kính quy định tại khoản 5 Điều này để thực hiện trách nhiệm nộp trả; 

e) Cơ sở không thực hiện đầy đủ trách nhiệm nộp trả hạn ngạch phát thải khí nhà kính bị xử phạt theo quy định của pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường. Đồng thời, lượng hạn ngạch phát thải khí nhà kính nộp trả còn thiếu sẽ bị trừ vào hạn ngạch phân bổ của cơ sở cho giai đoạn kế tiếp. 

Có thể thấy rằng Nghị định 119/2025/NĐ-CP đã quy định rõ hơn so với Nghị định 06/2022/NĐ-CP về nội dung nộp trả hạn ngạch phát thải của cơ sở. Các cơ sở được phép mua tín chỉ các-bon để bù trừ hạn ngạch phát thải, qua đó giảm hạn ngạch cơ sở phải nộp trả theo công thức:  

 Hạn ngạch nộp trả ≥ kết quả kiểm kê KNK (trực tiếp) – tín chỉ các-bon 

Việc này cho phép các doanh nghiệp có thời gian làm quen với quy định mới, đồng thời tiến hành đầu tư, chuyển đổi sang các công nghệ khác giảm phát thải, thân thiện hơn với môi trường. Trong trường hợp kết quả kiểm kê KNK của cơ sở lớn hơn hạn ngạch phải nộp trả mà cơ sở chưa tiến hành bổ sung hạn ngạch hoặc bù trừ bằng tín chỉ các-bon trước 31/12 năm kế tiếp giai đoạn được phân bổ, cơ sở sẽ bị xử phạt hành chính. Ví dụ, các doanh nghiệp được phân bổ hạn ngạch trong giai đoạn 2025-2026 cần phải nộp trả hạn ngạch trước ngày 31/12/2027. 

Rất mong nội dung sẽ giúp các doanh nghiệp hiểu và nắm rõ hơn về khái niệm và thời gian nộp trả hạn ngạch phát thải, đảm bảo tuân thủ các quy định của Việt Nam về ứng phó biến đổi khí hậu. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp - đặc biệt là các cơ sở được phân bổ hạn ngạch phát thải - cần chủ động theo dõi và cập nhật các quy định mới liên quan đến sàn giao dịch các-bon tại Việt Nam. Hiện Bộ Tài chính đang trình Chính phủ kế hoạch vận hành sàn giao dịch các-bon nhằm hướng dẫn cụ thể các hoạt động giao dịch trong thời gian tới.